Gátur hafa verið vinsælar á Facebook undanfarið, og hér er ein: Hvaða fyrirbæri er með átta fætur og greindarvísitöluna 60? Svarið er fjórir menn að drekka bjór og horfa á fótbolta.

Víman virðist þó ekki hafa truflað rithöfundinn Stephen King þegar hann skrifaði sumar af sínum þekktustu bókum. Hann er óvirkur alkóhólisti í dag, en var allsvakalegur á sínum yngri árum. Neyslan var sérstaklega slæm er hann vann að Cujo, um stóran hund með hundaæði. Hann man eiginlega ekki eftir að hafa skrifað hana. Það þykir honum afar leitt, því að hans mati er bókin fín!

King fjallar stundum beinlínis um alkóhólisma, þar á meðal í The Shining, um fjölskyldu í yfirgefnu hóteli um vetur. Stanley Kubrik leikstýrði myndinni sem síðar var gerð, og Jack Nicholson var m.a. í aðalhlutverki.

Eitt mesta tónskáld sögunnar

Tónlistin á stóran þátt að í skapa andrúmsloft hryllings í myndinni, en hún var þó ekki upphaflega samin fyrir hana. Kubrik hafði mikla þekkingu á tónlist, ekki síst þeirri sem var sköpuð í samtímanum, og hann sérvaldi hana í myndir sínar. Í The Shining hljómar m.a. verk eftir pólska tónskáldið Krzysztof Penderecki (borið fram Penderetskí), en hann lést um síðustu mánaðarmót. Kvikmyndaleikstjórinn David Lynch minntist hans á Twitter fyrir nokkrum dögum, og sagði að þar væri genginn einn mesti tónhöfundur allra tíma.

Skelfileg tónlist

Tónlist Pendereckis er sömuleiðis að finna í Wild At Heart eftir Lynch, ennfremur einum þættinum í nýlegri Twin Peaks röðinni sem Lynch leikstýrði, og, síðast en ekki síst, The Exorcist, um særingamann og andsetna stúlku. Penderecki samdi öll þessi verk ungur að árum og framúrstefnulegt markmið hans var að „frelsa hljóðið undan forminu.“ Ein frægasta tónsmíð hans er samin í minningu um fórnarlömb kjarnorkuárásarinnar á Hiroshima, og hlaut hún tónlistarverðlaun UNESCO árið 1961. Tónmálið er afar áleitið, svo ekki sé meira sagt. Byrjunin er ofsafengin, eins og öskur ótal mannvera, en síðan deyr tónlistin út í einhvers konar sírenuvæl. Drunur og barsmíðar taka við, en ópin eru þó aldrei langt undan.

Babýlónskur djöfull

Svona tónlist er auðvitað ekki eitthvað sem maður hefur á fóninum við kvöldmatinn. Hins vegar stendur í Biblíunni að allt hafi sinn tíma – og einhvers staðar verða vondir að vera. Þegar The Exorcist var frumsýnd hélt einn gagnrýnandi fram að loksins væri músík Pendereckis komin þangað sem hún ætti heima.

Tónlistin heyrist í byrjun myndarinnar, en þá er  særingamaðurinn, sem er leikinn af Max von Sydow, við fornleifauppgröft í Írak. Þar finnur hann styttu af babýlónska djöflinum Pazuzu, sem er illur fyrirboði, því hann hefur barist við hann áður. Lágstemmd, annarleg, óhugnanleg tónlistin fullkomnar andrúmsloftið, undiraldan grípur áhorfandann um leið.

Sneri baki við eyðingarmættinum

Tónlist Pendereckis breyttist eftir því sem hann eltist. Hann missti þá áhugann á framúrstefnunni og fannst eyðingarmátturinn í æskuverkum sínum niðurrífandi. Í staðinn fór hann að semja formfastari tónlist, en útkoman var samt ekkert síður mögnuð. Á Spotify er upptaka með fiðluleikaranum Anne-Sophie Mutter þar sem hún leikur La Follia eftir hann, nokkur tilbrigði við stef. Tónlistin byggist á tiltölulega einföldum hendingum, afstrakt vissulega, ómstríð og dökk, en samt svo full af skáldavímu og innblæstri að maður verður alveg dáleiddur. Sannast enn og aftur að tónlist þarf ekki alltaf að vera „falleg“ en hún verður að vera sönn. Penderecki lá auðheyrilega mikið á hjarta og hans verður sárt saknað.