Einu sinni kom ég fram sem píanóleikari á ráðstefnu í Háskóla Íslands. Ráðstefnan var haldin árið 2000 og fjallaði um tímann og tímamót. Ég settist við flygilinn og lagði hendurnar á hljómborðið. Svo beið ég í rúmlega fjórar mínútur, en stóð því næst upp, hneigði mig og gekk út við dræmt lófatak.

Þetta var verkið 4‘33‘‘ eftir John Cage. Það samanstendur af þögn eingöngu, en innan tímaramma. Verkið þótti því heppilegt fyrir ráðstefnu um tímann. Þagnir koma sjaldnast við sögu í popptónlist, en í klassíkinni eru þær mikilvægar. Það er því rökrétt að til sé tónsmíð sem samanstendur af þögninni einni.

Fleiri undarleg tónverk eru til. Hér eru nokkur þau safaríkustu, en frá þeim er sagt á vefnum BBC Music Magazine:

1. Heinrich Ignaz von Biber: Battalia

Biber er þekktastur fyrir fínlegar Rósakransfiðlusónötur sínar, sem eiga að túlka leyndardóma kaþólska bænabandsins. Þar segja smæstu blæbrigði heila sögu. Í Battalia fyrir strengjasveit fór tónskáldið þó langt út fyrir eigin mörk. Ýktir effektar skapa furðuleg áhrif og verður að segjast að Biber, sem var uppi á barokktímanum á sautjándu öld, var talsvert á undan sinni samtíð. Á einum stað á tónlistin að sýna fyllerí hermanna, og er það gert með því að hljómsveitin spilar í átta tóntegundum á sama tíma. Það er svo sannarlega hrærigrautur af tónum.

2.  Johann Georg Albrechtsberger: Konsert fyrir gyðingahörpu

Í fyrstu virðist ekkert óvanalegt við konsert í F-dúr eftir Albrechtsberger, sem var virt tónskáld, kennari og fræðimaður í Vínarborg á átjándu öld. Konsertinn er frá árinu 1765. Byrjunin lætur ljúflega í eyrum, og er þar m.a. leikið á lútu, sem er í einleikshlutverki. En svo gránar gamanið. Gyðingahörpuleikari kveður sér hljóðs. Hljóðfærið er í rauninni ekki annað en málmfjöður sem maður leggur upp að munninum, þrýstir niður og sleppir. Kannski getur einhver búið til laglínu á hljóðfærið, en almennt hljómar það svona: „Boinnnngggg!“ Heildarútkoman er furðulegt samtal sinfónískrar tónlistar og frosks sem hoppar frá einu blómi yfir á annað. Albrechtsberger mun hafa samið hvorki meira né minna en sjö svona konserta.

3. Leopold Mozart: Leikfangasinfónía

Í kvikmyndinni Amadeus virðist faðir Mozarts, Leopold, vera alvörugefinn og strangur. Hann átti sér þó léttari hlið, sem birtist í leikfangasinfóníu. Þar er sinfóníuhljómsveit í hefðbundnu hlutverki, en svo er líka spilað á alls konar leikföng; blístrur, hristur og annað í þeim dúr. Þetta verk hefur verið flutt á Íslandi, m.a. af nemendum Tónmenntaskóla Reykjavíkur í fyrra. Tónlistin er afar ærslafull og fellur alltaf í kramið hjá börnum.

4. Györgi Ligeti: Poeme Symphonique

Ligeti samdi tónlist sem prýðir nokkrar kvikmyndir Stanleys Kubrik. Hann var uppátækjasamur. Poeme Symphonique gerir kröfu um tíu flytjendur. Hver þeirrra er vopnaður tíu taktmælum af þeirri gerðinni sem þarf að trekkja upp. Taktmælarnir eru settir í gang og leyft að tifa þar til slökknar á þeim. Útkoman er einhvers konar slagverksveisla, mjög óreiðukennd. Þetta verk var flutt á tónlistarhátíðinni Reykjavík Midsummer Music fyrir nokkrum árum og vakti mikla kátínu.

5. Kaikhosru Shapurji Sorabji: Orgel sinfónía nr. 2.

Andy Kaufman, grínistinn sem Jim Carrey lék í kvikmyndinni Man in the Moon, tróð einu sinni upp sem uppistandari í háskóla. Brandarinn hans var að lesa The Great Gatsby frá upphafi til enda. Bókin tekur um fimm tíma í upplestri. Það voru ekki margir eftir í áheyrendahópnum þegar Kaufman lauk lestrinum. Tónlistarútkoman af þessum gjörningi er orgelsinfónía nr. 2 eftir Sorabji. Hún tekur níu klukkustundir. Af skiljanlegum ástæðum hefur hún aldrei orðið sérlega vinsæl, en hún hefur alls verið flutt níu sinnum síðan hún leit fyrst dagsins ljós árið 1932. Ekki er vitað hve margir áheyrendur voru á tónleikunum, eða hve margir voru eftir þegar verkinu lauk.

Þyrlukvartett og bjöllur í skýjunum

Fleiri tónsmíðar má telja til. Vexations eftir Eric Satie (sem kom einu sinni fram fyrir áheyrendur og dansaði í tjullpilsi) tekur t.d. helmingi lengri tíma en orgelsinfónía Sorabjis. Lútudúett eftir Dowland er fyrir eina lútu, en tvo lútuleikara (lúta er einskonar gítar). Annar situr í fanginu á hinum. Og Kattardúettinn eftir Rossini samanstendur bara af einu orði: „Mjá.“ Guðrún Á. Símonar og Þuríður Pálsdóttir sungu dúettinn oft hér í gamla daga, enda átti sú fyrrnefnda a.m.k. fjörutíu ketti. 

 Einnig má nefna Þyrlukvartett Stockhausens, sem er fyrir fjóra strengjaleikara, einn í hverri þyrlu. Leik þeirra og öskrum er varpað í hátalara á jörðu niðri. Og Mysterium eftir Skrjabín, sem lést áður en hann gat klárað verkið, átti að taka sjö daga og vera flutt í hlíðum Himalajafjalla. Það átti að byrja með hljómnum í risavöxnum bjöllum sem áttu að hanga úr skýjunum. Áhrifamáttur verksins átti að vera slíkur að mannkynið yrði aldrei samt, heldur myndi stökkbreytast í æðri verur. Kannski að sú umbreyting verði einhvern tímann að veruleika.